Cơ sở của phương pháp kiểm tra bằng dòng điện xoáy là sự tương quan của cường độ và sự phân bố của dòng điện xoáy trong vật được kiểm tra (đối tượng được kiểm tra) đối với các thông số hình học; điện từ (cũng như sự liên hệ của chúng). Ngoài ra tín hiệu cũng phụ thuộc vào vị trí tương quan của đầu dò với đối tượng được kiểm tra. Các đầu dò thường được chế tạo từ cuộn dây cảm ứng.

Dòng điện xoay chiều chạy trong cuộn cảm ứng tạo nên điện từ trường. Tín hiệu điện từ trường đó kích thích dòng điện xoáy trong vật dẫn điện. Trường điện từ của dòng xoáy tác động lên cuộn cảm của đầu dò tạo ra sự thay đổi trở kháng toàn phần trong đầu dò. Như vậy việc ghi nhận điện áp ở hai đầu cuộn cảm của đầu dò hoặc là điện trở của chúng sẽ nhận được thông tin về tính chất của đối tượng được kiểm tra hoặc vị trí của đầu dò đối với chúng.